اثر زمان کاشت بر روند پر شدن دانه ژنوتیپ های گندم نان در شرایط دیم منطقه گنبد کاووس

تغییر در زمان کاشت منجر به تغییر در فنولوژی گیاهی از جمله مرحله پر شدن دانه گندم می شود. در این آزمایش، اثر زمان های مختلف کاشت بر تغییرات روند پر شدن دانه ژنوتیپ های مختلف گندم نان در سال زراعی 92-1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد ارزیابی شد. عامل اول زمان کاشت شامل 11 آذر، 30 آذر، 19 دی، 8 بهمن و 28 بهمن ماه و عامل دوم پنج ژنوتیپ گندم شامل گنبد، کوهدشت، کریم، لاین 7 و لاین 16 بودند. اثر متقابل زمان کاشت × ژنوتیپ برای صفات سرعت پر شدن دانه، وزن نهایی دانه و دوره مؤثر پر شدن دانه معنی دار و برای عملکرد دانه غیرمعنی دار بود. تاخیر در کاشت، میانگین عملکرد دانه را در ژنوتیپ های گندم کاهش داد. بیشترین عملکرد دانه در زمان کاشت اول و کمترین آن در زمان کاشت پنجم حاصل شد. بیشترین میانگین عملکرد دانه در رقم کریم و کمترین آن مربوط به رقم گنبد بود. با تاخیر در کاشت سرعت پر شدن دانه ژنوتیپ های گندم تا زمان کاشت چهارم افزایش یافت و پس از آن در بیشتر ژنوتیپ ها به علت مواجه شدن با افزایش دما و افت رطوبت، کاهش شدیدی نشان داد. بیشترین سرعت پر شدن دانه در زمان کاشت چهارم در ژنوتیپ کوهدشت به میزان 93/1 میلی گرم در روز و کمترین مقدار در زمان کاشت پنجم در رقم گنبد به مقدار 32/1 میلی گرم در روز مشاهده شد. بیشترین و کمترین تغییرات این صفت از زمان کاشت اول تا زمان کاشت پنجم به­ترتیب مربوط به رقم کوهدشت با افزایش 46/0 میلی گرم در روز و رقم گنبد با افزایش 14/0 میلی گرم در روز بود. در اثر تاخیر در کاشت، طول دوره موثر پر شدن دانه ژنوتیپ ها از 3/35 روز به 3/18 روز کاهش یافت. حداکثر وزن نهایی دانه ژنوتیپ ها نیز در زمان های مختلف کاشت از 1/54 میلی گرم به 5/29 میلی گرم کاهش نشان داد، به­طوری­که بیشترین و کمترین کاهش به­ترتیب مربوط به رقم گنبد (4/19 میلی گرم) و رقم کریم با کاهش 2/13 میلی گرم بود. به ازای هر درجه افزایش دمای محیط در زمان کاشت پنجم نسبت به زمان کاشت اول در مرحله پر شدن دانه، طول این دوره 1/4 روز کاهش نشان داد و میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها به ازای هر روز تاخیر در کاشت به مقدار 51 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. نتایج این آزمایش نشان دهنده واکنش های متفاوت ژنوتیپ های گندم مورد ارزیابی به شرایط محیطی در مرحله پر شدن دانه بود. به نظر می رسد که می توان از این موضوع در شناسایی و انتخاب ژرم پلاسم های مناسب برای برنامه های اصلاحی گندم در شرایط دیم منطقه گنبد بهره برداری کرد.